درس سوم: گوناگونی گیاهان
درس در یك نگاه:
در فرآیند این درس، دانش آموزان با گیاهان دانه دار آشنا می شوند و از طریق مشاهده و مقایسه در می یابند كه در این گیاهان، ریشه ، ساقه ، برگ ، گل و دانه ها گوناگونند و با انجام فعالیت های مختلف می توانند گیاهان دانه دار را به دو گروه گل دار و مخروط دار طبقه بندی كنند.
آن چه دانش آموزان در مورد «گیاهان» می دانند:
سال اول: اجزای اصلی گیاه، ریشه، ساقه، برگ ، گل و میوه است، گیاه فایده های زیادی دارد.
سال دوم: هر كدام از اجزای گیاه وظیفه ی خاصی دارد، در اثر رشد دانه گیاه تولید می شود. گیاهان متنوع اند و زیستگاه های مختلفی دارند. محیط زیست را باید پاكیزه نگه داریم.
هدف ها: انتظار می رود در فرآیند آموزش این درس هر دانش آموز به هدف های زیر برسد:
دانستنی ها و مهارت ها:
1- از طریق مشاهده ی گیاهان به گوناگونی شكل آن ها پی ببرد.
2- ریشه و برگ گیاهان مختلف را مشاهده،مقایسه و طبقه بندی كند.
3- گل های مختلف را مشاهده و براساس گلبرگ ها طبقه بندی كند.
4- از طریق جمع آوری اطلاعات با گیاهان مخروط دار آشنا شود.
5- دانه ها را مشاهده و طبقه بندی كند.
6- از طریق مطالعه با روش طبقه بندی گیاهان دانه دار توسط دانشمندان آشنا شده و یافته های خود را با طبقه بندی آنان مقایسه كند.
نگرش ها:
1- به مشاهده و مطالعه ی گیاهان علاقه مند شود.
2- در فعالیت گروهی احساس مسئولیت كند.
3- نسبت به حفظ محیط زیست علاقه مند شده و احساس مسئولیت كند.
دانستنی ها برای معلم
گیاهان سبز:
تنها موجودات زنده ای هستند كه می توانند غذای خود را به كمك نور خورشید از آب و دی اكسید كربن بسازند. در این فرایند كه فتوسنتز نامیده می شود، اكسیژن تولید می شود كه موجودات زنده برای تنفس به آن نیاز دارند. جانوران یا به غذایی كه گیاهان می سازند وابسته اند یا مستقیماً از گیاهان تغذیه می كنند و یا جانوران دیگری را می خورند كه خود گیاه خوارند. بدون گیاهان همه ی جانوران ، از جمله انسان ها می میرند.
طبقه بندی گیاهان: بیش تر گیاهان، آب و املاح را از راه ریشه ها جذب می كنند و توسط لوله های باریكی به نام آوند به ساقه وبرگ ها انتقال می دهند. به این مجموعه لوله ها دستگاه آوندی می گویند و بر این اساس سلسله ی گیاهان را به دو گروه بزرگ تقسیم می كنند: گیاهان بدون آوند(شامل جلبك ها و خزه ها) و گیاهان آوندی(شامل پنجه گرگیان،دم اسبیان ، سرخس ها،مخروط داران و گیاهان گل دار)
گیاهان گل دار: تكامل یافته ترین و پیچیده ترین گروه از سلسله ی گیاهان اند. آن ها گل هایی دارند كه اندام های جنسی گیاه را در بر می گیرد. اندام های جنسی ، میوه و دانه تولید می كنند. دانه گیاهكی است كه به همراه ذخیره ای از غذا در پوستی محافظ قرار گرفته است، به طوری كه در شرایط مناسب به سرعت گیاهی جدید پدید می آورد.
گیاهان گل دار را به دو گروه عمده ی تك لپه ای ها و دو لپه ای ها تقسیم می كنند.
تك لپه ای : با ویژگی های مشترك زیر به راحتی تشخیص داده می شوند:
- گیاهك درون دانه ی آن ها یك لپه (دارای ذخیره ی غذایی) دارد.
- ریشه ی افشان دارد و برگ ها غالباً دم برگ ندارند، پهنك برگ در اغلب تك لپه ای ها كشیده و رگبرگ ها موازی هستند.
- دستجات آوندی در ساقه ی این گیاهان پراكنده اند.
- تعداد گل برگ های گل، اغلب 3 یا مضربی از این عدد است.
گیاهان تك لپه ای در طبیعت فراوان هستند.مانند گندم، برنج، ذرت و خرما.
دولپه ای ها دارای ویژگی های مشترك زیر هستند:
- گیاهك یا جنین دانه دو لپه دارد.
- اغلب آن ها ریشه ی راست دارند.
- رگبرگ ها منشعب و غیرموازی و به شكل های گوناگون است.
- تعداد قطعات گل 2 یا 5 یا مضربی از این اعداد است.
- دستجات آوندی در ساقه در روی یك دایره قرار دارند.
دولپه ای ها نسبت به تك لپه ای ها گستردگی و تنوع بیش تری دارند، اكثر گل ها، سبزی ها، درخت چه ها و درختان گل دار از این گروه اند.
ریشه: ریشه ی بیش تر گیاهان گل دار، در قاعده ی ساقه ی اصلی قرار دارد. ریشه طوری پخش می شود كه گیاه را ثابت و محكم در زمین نگه دارد. وظیفه ی مهم دیگر ریشه، جذب آب و نمك های معدنی مورد نیاز گیاه از خاك است.
انواع ریشه: ریشه ها را از روی شكل ظاهری به دو گروه تقسیم می كنند: ریشه های راست و ریشه های افشان. در ریشه ی افشان تعداد زیادی ریشه ی كوچك از قاعده ی ساقه منشعب می شود كه به طور گسترده و نه خیلی عمیق در خاك پخش می شوند. در ریشه ی راست، ریشه چه (ریشه ی كوچك دانه) ریشه ی اصلی را می سازد و ریشه های فرعی از آن منشعب می شوند. گاهی مثلاً در هویج و تربچه، ریشه ی اصلی در نتیجه ی ذخیره كردن مواد غذایی، متورم می شود. در مناطق كویری ریشه ی بعضی از گیاهان برای رسیدن به آن درون زمین پیش می رود و ریشه ی افشان در زیر سطح خاك به طور وسیعی گسترده می شود. ریشه ی افشان كاكتوس در زیر سطح زمین به طور وسیعی گسترده می شود، تا به سرعت آب باران های نادر را جذب كند.
ساختار ریشه: ریشه های جدید دائماً از نقطه ای بالای نوك ریشه ی اصلی می رویند. نوك ریشه را كلاهك ریشه حفاظت می كند. كمی بالاتر دسته ای از تارهای كشنده ی ظریف ریشه را احاطه می كنند. این تارها از سطح ریشه می رویند و آب و نمك های معدنی را از خاك جذب می كنند. در مركز ریشه بافت خاصی وجود دارد كه آب را به بالا و به پیكر اصلی گیاه هدایت می كند.
ساقه: ساقه معمولاً اندامی هوایی است كه اندام های دیگر گیاه(برگ ها، جوانه ها، گل ها و میوه ها) را بر روی خود نگه می دارد و از طریق آوندهایش از یك سو آب و نمك را از ریشه به برگ ها می رساند و از سوی دیگر مواد ساخته شده در برگ را به سایر اندام ها هدایت می كند. با آن كه اغلب ساقه ها هوایی هستند، اما برخی از آن ها زیر زمینی و برخی دیگر آبزی اند. ساقه ها بر حسب نوع زیستگاه به سه دسته تقسیم می شوند: ساقه های هوایی، ساقه های آبی و ساقه های زیر زمینی. ساقه های هوایی ممكن است راست، پیچنده، خزنده یا بالا روند باشند. ساقه های راست، چوبی (درختی) یا علفی اند. ساقه های راست چوبی مانند درخت چنار، بلوط، بید و درختان میوه به حد كافی استحكام دارند. یونجه، بادمجان و آفتابگردان ساقه ی علفی راست دارند. ساقه های پیچنده (نیلوفر)، بالا رونده (مو) و خزنده (توت فرنگی) استحكام چندانی ندارند.
ساقه های آبزی نرم و انعطاف پذیرند و در بین سلول های سازنده ی آن ها فضاهای بین سلولی هوادار وجود دارد،مثل نیلوفر آبی. ساقه های زیر زمینی سبزینه ندارند و از برگ های قهوه ای رنگ فلس مانند پوشیده شده اند.
برگ: در بیش تر برگ ها بخش نازك و گسترده ای به نام پهنك و دنباله ای به نام دمبرگ وجود دارد. در پهنك برگ رگبرگ ها را مشاهده می كنید كه همان انشعابات آوندها هستند. شكل پهنك، وضع رگبرگ ها و طرز قرار گرفتن برگ ها بر روی ساقه گوناگون است. برگ ها از لحاظ شكل پهنك،ممكن است ساده یا مركب باشند. در برگ ساده پهنك به قطعات كوچكتر تقسیم نمی شود و لبه ی آن ممكن است صاف یا دانه دار باشد. در برگ مركّب، پهنك در اثر بریدگی های عمیق، به قطعات كوچكتری تقسیم می شود. رگبرگ ها نیز متنوع اند و ممكن است منشعب یا موازی باشند.
گل : گل اندام های تولید مثل گیاه را دربر می گیرد. گل،میوه و دانه تولید می كند كه از آن ها نسل جدیدی از گیاه پدید می آید. گل های همه ی گیاهان گلبرگ های رنگارنگ و معطر ندارند. گندمیان گلبرگ ندارند و در بعضی از درختان گلبرگ ها آن قدر كوچك اند كه اصلاً متوجه وجود آن نمی شوید. بخش های گوناگون گل در انتهای دمگل روی دایره هایی قرار می گیرند. این بخش ها، شكل ها و اندازه های متفاوتی دارند ولی وظیفه ی همه ی آن ها یكی است.
گل حاوی اندام های تولید مثل گیاه است. قسمت نر گل پرچم نامیده می شود كه دانه های گرده را تولید می كند. قسمت ماده مادگی نام دارد و بعد از لقاح میوه و دانه تولید می كند.
دانه: گیاهان گل دار و مخروط داران ، دانه تولید می كنند. هر دانه، اگر در شرایط مناسب قرار گیرد می تواند بروید و گیاه جدیدی تولید كند. دانه ی گیاهان گل دار را در درون میوه نمو می یابد، اما در مخروط داران،دانه در درون مخروط رشد می كند.
قسمت های مختلف دانه: همه ی دانه ها سه قسمت دارند:
1- پوسته كه همان پوشش دانه است كه از دانه محافظت می كند.
2- غذای ذخیره شده در مغز دانه به رشد گیاه جوان كمك می كند.
3- جوانه یا جنین كه گیاهك جوان و بسیار ریزی در داخل دانه است.
مخروطیان: مخروطیان گیاهان درختی اند كه مخروط هایی حاوی دانه دارند. بیش تر مخروطیان درختان همیشه سبزی با برگ های محكم و شبیه سوزن اند كه می توانند زمستان های سخت را از سر بگذارنند. معروف ترین آن ها درخت كاج است كه عمدتاً در مناطق سردسیر می رویند. مخروط های نر به صورت خوشه ای رشد می كنند و كوچك تر از مخروط های مادهاند.مخروط های نر تعداد زیادی دانه ی گرده تولید می كنند كه باد آن ها را می پراكند چوبی ساخته شده اند و هر پولك حاوی دو یا چند دانه است. دانه ها رشد می كنند و بال در می آورند به نحوی كه وقتی پولك های مخروط رسیده از یكدیگر جدا می شوند باد دانه ها را تا فواصل دور پراكنده می كند.
چهار گونه درخت از مخروطیان:
- سكویا – سدر – سرخ درا – كاج جنگلی
منبع: كتاب معلم (راهنمای تدریس) علوم تجربی سوم دبستان ، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش ، چاپ اول 1381
نظرات شما عزیزان:
آمار
وب سایت:
